Ο γενετικός έλεγχος για την εμφάνιση οστεοπόρωσης με το OsteoGenomiX® της Διαγνωστικής Αθηνών αποτελεί μια σημαντική εργαστηριακή προσπάθεια για την αναγνώριση ατόμων με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης.
Περισσότερες πληροφορίες
Η οστεοπόρωση είναι μια προοδευτική συστηματική νόσος των οστών που χαρακτηρίζεται από μείωση της πυκνότητας και διαταραχή στην μικρο-αρχιτεκτονική του οστίτη ιστού. Συνοδεύεται από μειωμένη αντοχή των οστών και υψηλό κίνδυνο καταγμάτων. Η οστεοπόρωση αποτελεί την κύρια αιτία αναπηρίας στους ηλικιωμένους και του κατάγματος του αυχένα του μηριαίου οστού (ισχίου), συνοδευόμενη από υψηλή θνησιμότητα. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, περίπου το 35% των καταγμάτων σε γυναίκες (και το 20% των καταγμάτων σε άνδρες) σχετίζονται με την οστεοπόρωση.
Ο προσδιορισμός των ομάδων υψηλού κινδύνου, η έγκαιρη διάγνωση της μειωμένης οστικής πυκνότητας (BMD) και η πρόληψης της οστεοπόρωσης, συμβάλλουν όλα στη μείωση του κινδύνου καταγμάτων και αναπηρίας. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, η διάγνωση της οστεοπόρωσης συχνά γίνεται μετά την εμφάνιση των καταγμάτων.
Μεταξύ όλων των περιπτώσεων οστεοπόρωσης, η πρωτοπαθής οστεοπόρωση (κυρίως η μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση) αποτελεί περίπου το 85% όλων των περιπτώσεων. Η ανεπάρκεια των φυλετικών ορμονών που παρατηρείται στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, ιδιαίτερα των οιστρογόνων, αποτελούν σημαντικό παράγοντα κινδύνου. Εκτός από το φύλο και την ηλικία των γυναικών, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση οστεοπόρωσης: Καυκάσια φυλή, χαμηλό βάρος, μεγάλο ύψος (πάνω από 172 cm για τις γυναίκες και 183 για τους άνδρες), πολύ αδύνατος τύπος σώματος (εκτόμορφος σωματότυπος). Η ανεπάρκεια της 25-υδροξυ βιταμίνης D3 είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση οστεοπόρωσης.
Το βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό (παρουσία συγγενών με οστεοπόρωση) συχνά υποδεικνύει τον κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης και καταγμάτων ευθραυστότητας, ιδίως των καταγμάτων του ισχίου και των σπονδύλων. Υψηλή σημασία του γενετικού υποβάθρου στην παθογένεση της νόσου παρουσιάζεται στο 45-70% των περιπτώσεων. Τα χαρακτηριστικά της οστικής πυκνότητας κληρονομούνται από τους γονείς στα παιδιά.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρά την ύπαρξη φυσιολογικής οστικής πυκνότητας, μπορεί να υπάρχουν διαταραχές στην μικροαρχιτεκτονική των οστών που οδηγούν σε αυξημένη ευθραυστότητα. Αυτή η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε υποτίμηση του κινδύνου εμφάνισης οστεοπόρωσης και επικίνδυνων καταγμάτων. Από την άποψη αυτή, όλο και περισσότερη προσοχή δίνεται στην ανίχνευση πολυμορφισμών γονιδίων (SNP) που σχετίζονται με την οστεοπόρωση.
Δίκτυο γονιδίων οστεοπόρωσης
Ένα από τα περισσότερο γνωστά γονίδια που σχετίζονται με την οστεοπόρωση είναι το γονίδιο του υποδοχέα της βιταμίνης D (γονίδιο VDR). Ο υποδοχέας της βιταμίνης D είναι ένας ενδοκυτταρικός υποδοχέας της βιταμίνης D3. Αυτός ο υποδοχέας είναι ικανός να μεταβάλλει την έκφραση γονιδίων που συμμετέχουν στην ομοιόσταση του ασβεστίου, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη οστική πυκνότητα τόσο στα παιδιά όσο και στα νεαρά κορίτσια και σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Υπάρχει επίσης συσχέτιση του με χαμηλή οστική πυκνότητα στους άνδρες.
Τα οιστρογόνα και οι υποδοχείς των οιστρογόνων, μεταξύ των οποίων ο πιο σημαντικός είναι ο υποδοχέας οιστρογόνων άλφα (ESR1), παίζουν σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό του οστίτη ιστού. Οι υποδοχείς οιστρογόνων βρίσκονται τόσο στους οστεοκλάστες όσο και στους οστεοβλάστες. Τα οιστρογόνα αναστέλλουν την οστική απορρόφηση μειώνοντας την ποσότητα, τη δραστηριότητα και τη διάρκεια ζωής των οστεοκλαστών. Ανεπάρκεια οιστρογόνων ή πολυμορφισμός του γονιδίου του υποδοχέα οιστρογόνων οδηγεί σε διαταραχή της αναδιαμόρφωσης των οστών με κυριαρχία της οστικής απορρόφησης έναντι του σχηματισμού νέου οστού.
Το ένζυμο αρωματάση (CYP19A1) παίζει σημαντικό ρόλο στη σύνθεση οιστρογόνων και στην οστεοπόρωση. Καταλύει την μετατροπή της τεστοστερόνης σε οιστρογόνα. Έχει αποδειχθεί ότι τα επίπεδα αρωματάσης επηρεάζουν την κατάσταση του σπογγώδους οστού (σπονδυλική στήλη), ενώ η διαφορά στον αριθμό των υποδοχέων οιστρογόνων επηρεάζει την κατάσταση του κυρίως του φλοιώδους οστού (αυχένας μηριαίου οστού).
Η ανισορροπία του συστήματος RANK / RANKL / OPG είναι ένας ισχυρός παράγοντας που οδηγεί στην ανάπτυξη της μετεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωση λόγω ανεπάρκειας των οιστρογόνων. Ο βαθμός αναδιαμόρφωσης των οστών ελέγχεται από την ισορροπία μεταξύ έκφρασης της οστεοπροτεγερίνης (OPG) και της έκφραση του ενεργοποιητή του συνδέτη του υποδοχέα του κ-Β πυρηνικού παράγοντα (RANKL). Όταν η ισορροπία μετατοπίζεται προς το OPG, η απορρόφηση των οστών αναστέλλεται και κυριαρχεί ο σχηματισμός νέου οστού. Στην περίπτωση που επικρατεί η επίδραση του RANKL επικρατεί η επαναρρόφηση των οστών.
Η παραγωγή ορισμένων κυτοκινών προάγει την οστεοκλαστογένεση και αναστέλλει την απόπτωση των οστεοκλαστών. Μια από οι κυριότερες κυτοκίνες (πρωτεϊνικά προϊόντα των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος) που επηρεάζουν τον μεταβολισμό των οστών, είναι η ιντερλευκίνη-6 (IL-6) στο γονίδιο της οποίας υπάρχουν προστατευτικοί πολυμορφισμοί χάρη στους οποίους μειώνεται ο κίνδυνος επαναρρόφησης των οστών και της εμφάνισης οστεοπόρωσης στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Η φάση μεταβολισμού του οστίτη ιστού, η οποία είναι ανεξάρτητη από τα οιστρογόνα, ενεργοποιείται με τη συμμετοχή του LRP5 (πρωτεΐνη σχετιζόμενη με τον υποδοχέα λιποπρωτεϊνης χαμηλής πυκνότητας 5), η οποία διεγείρει τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των οστεοβλαστών και των οστεοκλαστών. Μεταλλάξεις και πολυμορφισμοί αυτού του γονιδίου είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση καταγμάτων και δεν εξαρτάται από την οστική πυκνότητα, την ηλικία και το φύλο.
Η διαταραχή στη δομή του κολλαγόνου είναι μία από τις αιτίες των καταγμάτων στην μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση που επίσης που σχετίζεται με την οστική πυκνότητα. Χάρη στο κολλαγόνο, ο οστίτης ιστός συνδυάζει τη σκληρότητα και την ανθεκτικότητα με την ελαστικότητα και ευελιξία, ενώ οι πολυμορφισμοί στην ρυθμιστική περιοχή του γονιδίου COL1A1 (κολλαγόνο τύπος Ι, άλφα 1) που κωδικοποιεί την αλυσίδα α-1, οδηγεί σε διαταραχή στη δομή του κολλαγόνου των οστών και αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η ίδια παράμετρος μπορεί να έχει διαφορετικές επιδράσεις σε άνδρες και γυναίκες.
Η ύπαρξη γενετικών παραγόντων κινδύνου αποτελεί τη βάση για τη γενετική ανάλυση. Η πλήρης αξιολόγηση των γενετικών και μη γενετικών παραγόντων επιτρέπουν την όσο το δυνατόν ακριβέστερη εκτίμηση του κινδύνου εμφάνισης οστεοπόρωσης αλλά και της πρόγνωσης της νόσου καθώς και την εξατομικευμένη επιλογή προληπτικών ή και θεραπευτικών μέτρων.
Εκτός από τους γενετικούς παράγοντες κινδύνου, οι μη γενετικοί ή επιγενετικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της νόσου:
- Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες
- Χαμηλή οστική πυκνότητα
- Γυναικείο φύλο
- Ηλικία πάνω από 65 ετών
- Καυκάσια φυλή
- Οικογενειακό ιστορικό (οστεοπόρωση ή κατάγματα ευθραυστότητας σε ηλικία πάνω των 50 ετών)
- Υπογοναδισμός
- Συστηματική λήψη γλυκοκορτικοειδών περισσότερο από 3 μήνες
- Ιστορικό καταγμάτων
- Παρατεταμένη ακινητοποίηση
- Τροποποιήσιμοι παράγοντες
- ΔΜΣ < 18.5 kg / m2 ή σωματικό βάρος < 57 kg
- Κάπνισμα
- Απουσία σωματικής δραστηριότητας
- Ανεπαρκής πρόσληψη ασβεστίου
- Ανεπάρκεια της βιταμίνης D (προκαλείται επίσης από την έλλειψη έκθεσης στον ήλιο)
- Κατάχρηση αλκοόλ
