Το φυλλικό οξύ (βιταμίνη Β9) είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη, που απαιτείται για την ανάπτυξη του κυκλοφορικού και του ανοσοποιητικού συστήματος. Η ανεπάρκεια του φυλλικού οξέος μπορεί να προκαλέσει μεγαλοβλαστική αναιμία στους ενήλικες και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα σωλήνα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Το φυλλικό οξύ ονομάζεται και φολικό οξύ.
Οι άνθρωποι και τα ζώα δεν μπορούν να συνθέσουν φυλλικό οξύ και το προσλαμβάνουν κυρίως μαζί με τα τρόφιμα. Το φυλλικό οξύ βρίσκεται σε μεγάλο ποσότητες στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα όσπρια, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, στη μαγιά και το συκώτι.
Η ομάδα των ενώσεων του φυλλικού οξέος παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε ένα μεγάλο φάσμα ζωτικών διεργασιών:
- Διεγείρει την ερυθροποίηση
- Συμμετέχει στη σύνθεση αμινοξέων, νουκλεϊκών οξέων, πουρινών, πυριμιδινών και βιταμινών
- Συμμετέχει στο μεταβολισμό της χολίνης και της ιστιδίνης
- Σημαντικός παράγοντας στη μεθυλίωση του DNA και του RNA
- Προάγει την αναγέννηση του μυϊκού ιστού
- Επιδρά στην ανάπτυξη των ταχέως αναπτυσσόμενων ιστών (δέρμα, επιθήλιο του γαστρεντερικού σωλήνα, μυελός των οστών)
- Προστατεύει το έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης από τη δράση τερατογόνων και επιβλαβών παραγόντων
- Προάγει την φυσιολογική ωρίμανση και λειτουργία του πλακούντα
- Το φυλλικό οξύ έχει οιστρογόνο δράση που βοηθά στη μείωση της πρόσληψης ορμονών κατά τις θεραπείες ορμονικής υποκατάστασης
Αυτές οι λειτουργίες πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του μεταβολισμού του φυλλικού οξέος, οι οποίες αποτελούν τη βάση του κύκλου του φυλλικού οξέος.
Ο κύκλος του φυλλικού οξέος είναι ένας καταρράκτης διαδικασιών που ελέγχεται από ένζυμα, τα οποία έχουν ως συνένζυμα, παράγωγα του φυλλικού οξέος. Το βασικό βήμα σε αυτή τη διαδικασία είναι η σύνθεση της μεθειονίνης από ομοκυστεΐνη. Αυτό επιτυγχάνεται στη διαδικασία μετατροπής του φυλλικού οξέος: το 5,10-μεθυλενοτετραϋδροφυλλικό μετατρέπεται σε 5-μεθυλοτετραϋδροφυλλικό, μεταφέροντας μια μεθυλομάδα η οποία είναι απαραίτητη για τη μετατροπή της ομοκυστεΐνης σε μεθειονίνη. Η αποκατάσταση του φυλλικού γίνεται με τη συμμετοχή της αναγωγάσης του μεθυλενοτετραϋδροφυλλικού οξέος (MTHFR). Η μεθυλομάδα μεταφέρεται στη βιταμίνη Β12, η οποία στη συνέχεια τη δίνει στην ομοκυστεΐνη, σχηματίζοντας μεθειονίνη με τη βοήθεια του ενζύμου συνθετάση της μεθειονίνης (MTR). Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις η Β12 μπορεί να οξειδωθεί, οδηγώντας έτσι σε καταστολή τη συνθετάση της μεθειονίνης. Προκειμένου να διατηρηθεί η δραστικότητα του ενζύμου, είναι απαραίτητη η αναγωγική μεθυλίωση με τη χρησιμοποίηση του ενζύμου αναγωγάση της συνθετάσης της μεθειονίνης (MTRR).
Η διαταραχή του κύκλου του φυλλικού οξέος οδηγεί σε συσσώρευση ομοκυστεΐνης στα κύτταρα και αύξηση των επιπέδων της συνολικής ομοκυστεΐνης στο πλάσμα του αίματος.
Η κύρια μορφή του φυλλικού στο πλάσμα είναι το 5-μεθυλοτετραϋδροφυλλικό, που έχει μια ομάδα μεθυλίου, η οποία είναι απαραίτητη για τη μετατροπή της ομοκυστεΐνης σε μεθειονίνη. Επειδή η κοβαλαμίνη (βιταμίνη Β12) χρησιμεύει ως δέκτης της ομάδας μεθυλίου από το 5-μεθυλοτετραϋδροφυλλικό, η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 μπορεί να οδηγήσει σε «παγίδευση του φυλλικού οξέος», μια κατάσταση όπου τα φυλλικό οξύ είναι μεταβολικά ανενεργό επειδή δεν μπορεί να ανακυκλωθεί ως τετραϋδροφυλλικό. Αυτό οδηγεί σε εξάντληση της μεθειονίνης στο αίμα και απελευθέρωση της περίσσειας ομοκυστεΐνης, η οποία έχει αθηρωματογόνο δράση, αυξάνει την αρτηριακή πίεση και αυξάνει επίσης την συσσώρευση των αιμοπεταλίων, αυξάνοντας έτσι συνολικά τον κίνδυνο θρόμβωσης.
Εκτός αυτού, η ομοκυστεΐνη περνά ελεύθερα μέσω του πλακούντα και έχει τερατογόνες και εμβρυοτοξικές επιδράσεις.
Η διαταραχή του μεταβολισμού του φυλλικού οξέος και τα αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης προκαλούν αυξημένο κίνδυνο παθολογικών διεργασιών:
- Επιπλοκές της εγκυμοσύνης (εμβρυοπλακουντιακή ανεπάρκεια, προεκλαμψία, πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα ενώ βρίσκεται σε φυσιολογική θέση (PONRP), αποβολές, ενδομήτριος θάνατος του εμβρύου)
- Εμβρυϊκές δυσπλασίες (ανωμαλία στο κλείσιμο του νευρικού σωλήνα - δισχιδής ράχη, ανεγκεφαλία, παραμόρφωση των οστών του προσώπου, σύνδρομο Down, καρδιακές παθήσεις)
- Καρδιαγγειακά νοσήματα (ισχαιμική καρδιακή νόσος, έμφραγμα του μυοκαρδίου, αθηροσκλήρωση, θρομβώσεις)
- Καρκινογένεση (αδένωμα παχέος εντέρου, καρκίνος μαστού, καρκίνος ωοθηκών, οξεία λεμφοκυτταρική λευχαιμία σε ενήλικες)
- Αυξημένες παρενέργειες της χημειοθεραπείας
Οι διαταραχές του κύκλου των φυλλικού οξέος δεν φαίνεται να έχουν από μόνες τους κάποια επίδραση στην εμφάνιση φλεβικής θρόμβωσης εξαιτίας λήψης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης και εξαιτίας λήψης αντισυλληπτικών από το στόμα. Ωστόσο, η ταυτόχρονη παρουσία διαταραχών του κύκλου των φυλλικού οξέος και άλλων θρομβοφιλικών πολυμορφισμών (ιδιαίτερα της μετάλλαξης Leiden του παράγοντα V και της μετάλλαξης της προθρομβίνης 20201 G> A) ενισχύει το αποτέλεσμά τους πολλές φορές.
Αιτίες των διαταραχών του κύκλου του φυλλικού οξέος
- Γενετικά ελαττώματα στα ένζυμα του κύκλου του φυλλικού οξέος MTHFR, MTR και MTRR
- Ανεπάρκεια φυλλικού οξέος
- Ανεπάρκεια των βιταμινών Β6 και Β12
Ενδείξεις για γενετική ανάλυση
- Αυξημένα επίπεδα αίματος ομοκυστεΐνης (υπερομοκυστεϊναιμία)
- Αποβολή, ενδομήτριος θάνατος εμβρύου
- Γέννηση παιδιού με διαταραχές του νευρικού σωλήνα, της καρδιάς ή της ουρογεννητικής οδού
- Προετοιμασία για εγκυμοσύνη
- Παρουσία στεφανιαίας νόσου, υπέρτασης, αθηροσκλήρωσης ή αθηροθρόμβωσης
- Ιστορικό θρομβώσεων
- Αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου
- Λήψη από του στόματος αντισυλληπτικών και θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης
- Χημειοθεραπεία
