Η νόσος Salla, γνωστή και ως λευκοεγκεφαλοπάθεια Salla ή ασθένεια αποθήκευσης σιαλικού οξέος, είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που επηρεάζει κυρίως το νευρικό σύστημα. Εμπίπτει στην κατηγορία των νοσημάτων λυσοσωμικής αποθήκευσης. Η νόσος Salla χαρακτηρίζεται από την ανώμαλη συσσώρευση σιαλικού οξέος στα κύτταρα λόγω ανεπάρκειας μιας συγκεκριμένης πρωτεΐνης μεταφορέα. Η επίπτωση της νόσου Salla παγκοσμίως είναι περίπου μία περίπτωση ανά εκατομμύριο ανθρώπους.
Ο γενετικός έλεγχος της νόσου Salla συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου Salla είναι:
- Γενετική αιτία: Η νόσος Salla είναι μια αυτοσωμική υπολειπόμενη διαταραχή, που σημαίνει ότι ένα άτομο πρέπει να κληρονομήσει δύο αντίγραφα του μεταλλαγμένου γονιδίου (SLC17A5) — ένα από κάθε γονέα — για να αναπτύξει την πάθηση. Το γονίδιο SLC17A5 παρέχει οδηγίες για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που συμμετέχει στη μεταφορά του σιαλικού οξέος μέσω των κυτταρικών μεμβρανών.
- Συσσώρευση σιαλικού οξέος: Η έλλειψη λειτουργικής πρωτεΐνης μεταφορέα οδηγεί στη συσσώρευση σιαλικού οξέος μέσα στα λυσοσώματα των κυττάρων. Τα λυσοσώματα είναι κυτταρικά διαμερίσματα υπεύθυνα για τη διάσπαση και την ανακύκλωση διαφόρων ουσιών. Η μη φυσιολογική συσσώρευση σιαλικού οξέος μπορεί να διαταράξει την κανονική κυτταρική λειτουργία, ιδιαίτερα στο νευρικό σύστημα.
- Νευρολογικά συμπτώματα: Οι πρωταρχικές εκδηλώσεις της νόσου Salla είναι νευρολογικές. Τα άτομα με την πάθηση μπορεί να εμφανίσουν υποτονία (αδύναμος μυϊκός τόνος), αταξία (έλλειψη συντονισμού), καθυστερημένες κινητικές δεξιότητες και διανοητικές αναπηρίες. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλλει.
- Διαταραχές γλώσσας και ομιλίας: Ορισμένοι ασθενείς με νόσο Salla μπορεί να έχουν δυσκολίες στη γλώσσα και την ομιλία, συμπεριλαμβανομένης της καθυστερημένης ανάπτυξης της ομιλίας και προβλημάτων άρθρωσης.
- Διάγνωση: Η διάγνωση της νόσου του Salla τυπικά επιβεβαιώνεται μέσω γενετικού ελέγχου, ο οποίος εντοπίζει μεταλλάξεις στο γονίδιο SLC17A5. Επιπλέον, οι εργαστηριακές εξετάσεις μπορεί να αποκαλύψουν αυξημένα επίπεδα σιαλικού οξέος στα ούρα.
- Θεραπεία και διαχείριση: Δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο Salla. Η θεραπεία είναι γενικά υποστηρικτική και στοχεύει στη διαχείριση των συμπτωμάτων. Η φυσικοθεραπεία και η εργοθεραπεία μπορεί να είναι επωφελής για την αντιμετώπιση των κινητικών δεξιοτήτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Η νόσος Salla ακολουθεί έναν αυτοσωμικό υπολειπόμενο τρόπο κληρονομικότητας, δηλαδή η ασθένεια εμφανίζεται όταν ένα άτομο κληρονομεί ένα αντίγραφο του μεταλλαγμένου γονιδίου από κάθε γονέα και οι γονείς είναι φορείς χωρίς να έχουν τη νόσο. Επομένως, τα προσβεβλημένα άτομα θα έχουν δύο αντίγραφα μιας παθογόνου μετάλλαξης. Όπως αναφέρθηκε, το γονίδιο που εμπλέκεται στη νόσο Salla είναι το SLC17A5 και μέχρι σήμερα, έχουν περιγραφεί περισσότερες από 55 παθογόνες παραλλαγές. Έχουν επίσης αναφερθεί περιπτώσεις ασθενών με δύο διακριτές μεταλλάξεις στο SLC17A5 σε σύνθετη ετεροζυγωτία.
Η παραλλαγή c.115C>T (p.Arg39Cys) είναι μια Φινλανδική παθογόνος παραλλαγή που προσδιορίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις ασθενών με Salla. Λειτουργικές μελέτες έχουν δείξει ότι η c.115C>T μειώνει τη μεταφορά σιαλικού οξέος μέσω της λυσοσωμικής μεμβράνης. Οι ομοζυγώτες για την c.115C>T δεν έχουν τη σοβαρότερη μορφή της νόσου αλλά πάσχουν κυρίως από προοδευτική γνωστική εξασθένηση. Όταν αυτή η παραλλαγή υπάρχει σε σύνθετη ετεροζυγωτία με άλλη παθογόνο παραλλαγή, εμφανίζεται νόσος ενδιάμεσης βαρύτητας.
Η μετάλλαξη c.406A>G (p.Lys136Glu) είναι μια άλλη παραλλαγή που βρίσκεται συνήθως σε ασθενείς με Salla παγκοσμίως και προκαλεί νόσο ενδιάμεσης βαρύτητας όταν υπάρχει σε ομοζυγωτία. Αυτή η μετάλλαξη μειώνει σημαντικά την ενζυματική δραστηριότητα του λυσοσωμικού μεταφορέα που κωδικοποιείται από το SLC17A5. Έχει αποδειχθεί ότι η c.406A>G μπορεί να είναι σε σύνθετη ετεροζυγωτία με άλλες παθογόνες παραλλαγές του SLC17A5 σε ασθενείς με νόσο Salla.
Ο γενετικός έλεγχος της νόσου Salla αναλύει τις 3 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου SLC17A5.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
