Η νόσος Niemann-Pick τύπου Α (NPD-A) είναι μια σπάνια και σοβαρή κληρονομική διαταραχή λυσοσωμικής αποθήκευσης που εμπίπτει στην ευρύτερη κατηγορία των σφιγγολιπιδώσεων. Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο SMPD1, το οποίο οδηγεί σε ανεπάρκεια του ενζύμου όξινη σφιγγομυελινάση. Αυτή η ανεπάρκεια έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση σφιγγομυελίνης, ενός τύπου λιπιδίων, σε διάφορους ιστούς και όργανα. Ο επιπολασμός της είναι λιγότερο από 1 περίπτωση ανά 1.000.000 άτομα.
Ο γενετικός έλεγχος της νόσου Niemann-Pick τύπου Α (NPD-A) συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Η νόσος Niemann-Pick ταξινομείται σε τέσσερις υποτύπους:
- Η νόσος Niemann-Pick τύπου Α είναι η πιο σοβαρή και έχει ως αποτέλεσμα πολύ χαμηλή δραστηριότητα σφιγγομυελινάσης. Επηρεάζει μικρότερα παιδιά και προκαλεί νευρολογικά ελλείμματα και διαταραχές ανάπτυξης. Οι ασθενείς παρουσιάζουν ηπατοσπληνομεγαλία (διογκωμένο ήπαρ και σπλήνα), υποτροπιάζουσες πνευμονικές λοιμώξεις και θρομβοπενία ή μειωμένο αριθμό αιμοπεταλίων. Τυπικά νευρολογικά συμπτώματα πρώιμης έναρξης της νόσου Niemann-Pick περιλαμβάνουν υπερπυρηνική παράλυση, αταξία ή απώλεια μυϊκού συντονισμού, διαταραχές ομιλίας, δυσκολία στην κατάποση και ακούσιες μυϊκές συσπάσεις.
- Η νόσος Niemann-Pick τύπου Β είναι λιγότερο σοβαρή και μπορεί να προκαλέσει ηπατοσπληνομεγαλία, θρομβοπενία και διάμεση πνευμονοπάθεια. Η νευρολογική συμμετοχή είναι ελάχιστη.
- Η νόσος Niemann-Pick τύπου C έχει ετερογενή κλινική εικόνα και περιλαμβάνει συστηματική, νευρολογική και ψυχιατρική συμμετοχή. Συνήθως εκδηλώνεται στην ενήλικη ζωή, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και νωρίτερα. Σε αντίθεση με τις μορφές NPD-A και NPD-B, προκαλείται από παθογόνες παραλλαγές στο γονίδιο NPC1.
- Η νόσος Niemann-Pick τύπου Ε είναι η λιγότερο συχνή και αναπτύσσεται σε ενήλικες.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου Niemann-Pick τύπου Α περιλαμβάνουν:
- Έναρξη: Τα συμπτώματα της νόσου Niemann-Pick τύπου Α εμφανίζονται συνήθως στην πρώιμη βρεφική ηλικία, συχνά μέσα στους πρώτους μήνες της ζωής.
- Ηπατοσπληνομεγαλία: Η διόγκωση του ήπατος (ηπατομεγαλία) και του σπλήνα (σπληνομεγαλία) είναι κοινά χαρακτηριστικά λόγω της συσσώρευσης σφιγγομυελίνης σε αυτά τα όργανα.
- Νευρολογική συμμετοχή: Τα νευρολογικά συμπτώματα είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της νόσου Niemann-Pick τύπου Α και περιλαμβάνουν αναπτυξιακή παλινδρόμηση, προοδευτική διανοητική αναπηρία και απώλεια κινητικών δεξιοτήτων.
- Κόκκινη κηλίδα: H οφθαλμολογική εξέταση μπορεί να αποκαλύψει μια έντονα κόκκινη κηλίδα στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς. Αυτό το εύρημα είναι χαρακτηριστικό αλλά όχι ειδικό για τη νόσο Niemann-Pick τύπου Α.
- Αναπνευστικές δυσκολίες: Μπορεί να εμφανιστούν αναπνευστικά προβλήματα και τα προσβεβλημένα άτομα μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολία στην αναπνοή.
- Καθυστέρηση ανάπτυξης: Τα βρέφη με νόσο Niemann-Pick τύπου Α συχνά παρουσιάζουν κακή ανάπτυξη.
- Επιληπτικές κρίσεις: Μπορεί να εμφανιστούν επιληπτικές κρίσεις σε ορισμένα άτομα με νόσο Niemann-Pick τύπου Α.
- Ανωμαλίες των αρθρώσεων: Μπορεί να υπάρχουν ανωμαλίες στις αρθρώσεις, εξαιτίας των συσπάσεων.
- Υπερπυρηνική παράλυση βλέμματος: Μπορεί να παρατηρηθεί ένας συγκεκριμένος τύπος διαταραχής των οφθαλμικών κινήσεων που ονομάζεται υπερπυρηνική παράλυση βλέμματος.
- Ταχεία εξέλιξη της νόσου: Η νόσος Niemann-Pick τύπου Α είναι μια ταχέως εξελισσόμενη διαταραχή και τα προσβεβλημένα άτομα έχουν συνήθως βραχεία διάρκεια ζωής, συχνά δεν επιβιώνουν πέρα από την πρώιμη παιδική ηλικία.
Η νόσος Niemann-Pick τύπου Α ακολουθεί ένα αυτοσωματικό υπολειπόμενο τρόπο κληρονομικότητας, που σημαίνει ότι τα άτομα με τη νόσο κληρονομούν δύο μεταλλαγμένα αντίγραφα του γονιδίου SMPD1, ένα από κάθε γονέα.
Επί του παρόντος δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο Niemann-Pick τύπου Α και η θεραπεία είναι κυρίως υποστηρικτική, εστιάζοντας στη διαχείριση των συμπτωμάτων και στην παροχή παρηγορητικής φροντίδας.
Η γενετική συμβουλευτική είναι σημαντική για τις οικογένειες που επηρεάζονται από το νόσο Niemann-Pick τύπου Α για να κατανοήσουν τον τρόπο κληρονομικότητας, να αξιολογήσουν τον κίνδυνο να αποκτήσουν προσβεβλημένα παιδιά και να συζητήσουν τις διαθέσιμες επιλογές. Λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης, η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή υποστηρικτικής φροντίδας και παρεμβάσεων για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των προσβεβλημένων ατόμων.
Η διάγνωση της ανεπάρκειας τίθεται με την ανίχνευση των παθογόνων παραλλαγών στο γονίδιο SMPD1 ή με την ποσοτικοποίηση της ενζυμικής δραστηριότητας του ενζύμου, η οποία είναι συνήθως μικρότερη από το 10% της δραστηριότητας σε υγιή άτομα (γίνεται σε λεμφοκύτταρα του περιφερικού αίματος ή καλλιεργημένους ινοβλάστες δέρματος).
Αν και έχουν εντοπιστεί έως και 180 παθογόνες παραλλαγές στο SMPD1 που προκαλούν τη νόσο, τρεις από αυτές αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 90% των παθογόνων αλληλόμορφων σε άτομα Εβραϊκής καταγωγής Ασκενάζι με NPD-A. Η συχνότητα των τριών μεταλλάξεων σε αυτόν τον πληθυσμό είναι μεταξύ 1:800 και 1:100. Δύο από αυτές είναι παραλλαγές nonsense, c.1493G>T και c.911T>C, και η τρίτη, c.996del, είναι μια απλή διαγραφή νουκλεοτιδίου με αποτέλεσμα μια μετατόπιση του πλαισίου ανάγνωσης και την εισαγωγή ενός πρόωρου κωδικονίου λήξης.
Ο γενετικός έλεγχος της νόσου Niemann-Pick τύπου Α αναλύει τις 18 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου SMPD1.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
