Η νόσος Gaucher είναι μια σπάνια κληρονομική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση ενός μορίου λιπιδίων που ονομάζεται γλυκοσερεβροσίδη σε ορισμένα όργανα και ιστούς, ιδιαίτερα στη σπλήνα, το ήπαρ και τον μυελό των οστών. Αυτή η συσσώρευση συμβαίνει λόγω ανεπάρκειας ενός ενζύμου που ονομάζεται γλυκοσερεβροσιδάση, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση της γλυκοσερεβροσίδης.
Ο γενετικός έλεγχος της νόσου Gaucher συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Η νόσος Gaucher προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο GBA, που οδηγούν σε μειωμένη ή απουσία δραστηριότητας της γλυκοκερεβροσιδάσης. Η πάθηση κληρονομείται με αυτοσωμικό υπολειπόμενο τρόπο, που σημαίνει ότι ένα προσβεβλημένο άτομο κληρονομεί δύο μεταλλαγμένα αντίγραφα του γονιδίου GBA, ένα από κάθε γονέα. Ο επιπολασμός της νόσου Gaucher είναι 1 στα 60.000 άτομα. Η επίπτωση στον εβραϊκό πληθυσμό των Ασκενάζι είναι η υψηλότερη και υπολογίζεται σε 1 περίπτωση στα 350-450 άτομα.
Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι της νόσου Gaucher:
- Τύπος 1 (μη νευροπαθητική νόσος Gaucher): Αυτή είναι η πιο κοινή μορφή της νόσου Gaucher και επηρεάζει κυρίως τον σπλήνα, το ήπαρ και τον μυελό των οστών. Τα άτομα με νόσο του Gaucher τύπου 1 συνήθως δεν έχουν σημαντική συμμετοχή του νευρικού συστήματος.
- Τύπος 2 (οξεία νευροπαθητική νόσος Gaucher): Αυτή η μορφή είναι σπάνια και σοβαρή και περιλαμβάνει νευρολογικές επιπλοκές. Τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως στη βρεφική ηλικία και τα προσβεβλημένα άτομα μπορεί να εμφανίσουν εγκεφαλική βλάβη, επιληπτικές κρίσεις και άλλα νευρολογικά προβλήματα.
- Τύπος 3 (χρόνια νευροπαθητική νόσος Gaucher): Πρόκειται για μια ενδιάμεση μορφή που περιλαμβάνει τόσο συστηματικά όσο και νευρολογικά συμπτώματα. Η έναρξη των συμπτωμάτων είναι συνήθως αργότερα από ό,τι στον Τύπο 2 και η νευρολογική συμμετοχή είναι λιγότερο σοβαρή.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της νόσου Gaucher περιλαμβάνουν:
- Διόγκωση ήπατος και σπλήνας
- Αναιμία και χαμηλός αριθμός αιμοπεταλίων
- Πόνος στα οστά και κατάγματα
- Εύκολες μελανιές
- Κόπωση
- Κιτρινωπή μελάγχρωση του δέρματος (ίκτερος)
Η διάγνωση της νόσου Gaucher περιλαμβάνει κλινική αξιολόγηση, εξετάσεις αίματος για τη μέτρηση της ενζυμικής δραστηριότητας και των επιπέδων γλυκοσερεβροσίδης και γενετικό έλεγχο για τον εντοπισμό μεταλλάξεων στο γονίδιο GBA. Οι απεικονιστικές μελέτες, όπως η μαγνητική τομογραφία ή ο έλεγχος των οστών, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση της συμμετοχής των διαφόρων οργάνων.
Η θεραπεία για τη νόσο του Gaucher συχνά περιλαμβάνει θεραπεία με ενζυμική υποκατάσταση (ERT), η οποία παρέχει το ένζυμο γλυκοκερεβροσιδάση που λείπει ή είναι ανεπαρκές. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων και στην πρόληψη περαιτέρω βλάβης των οργάνων. Η θεραπεία μείωσης του υποστρώματος (SRT) είναι μια άλλη θεραπευτική επιλογή που στοχεύει στη μείωση της παραγωγής γλυκοσερεβροσίδης.
Αν και δεν υπάρχει αιτιολογική θεραπεία για τη νόσο του Gaucher, αυτές οι θεραπείες μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των προσβεβλημένων ατόμων. Η τακτική παρακολούθηση, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης για επιπλοκές και της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων, αποτελεί ουσιαστικό μέρος της διαχείρισης της νόσου Gaucher. Επιπλέον, συνιστάται γενετική συμβουλευτική για τα άτομα που έχουν προσβληθεί και τις οικογένειές τους για να κατανοήσουν το πρότυπο κληρονομικότητας και να αξιολογήσουν τον κίνδυνο να έχουν προσβεβλημένα παιδιά.
Έχουν περιγραφεί περισσότερες από 400 παθογόνες παραλλαγές στο γονίδιο GBA. Η πιο κοινή μετάλλαξη που προκαλεί νόσο Gaucher είναι η c.1226A>G και είναι υπεύθυνη για την υψηλή συχνότητα εμφάνισης της νόσου στον εβραϊκό πληθυσμό Ασκενάζι, που αντιπροσωπεύει περίπου το 75% των αλληλόμορφων που ανιχνεύονται.
Μια άλλη σχετικά συχνή παραλλαγή σε ασθενείς με νόσο Gaucher είναι η c.84dupG που παράγει ένα πρώιμο κωδικόνιο τερματισμού που δημιουργεί μη λειτουργικό ένζυμο. Εκτός από τη νόσο Gaucher, η c.84dupG μπορεί επίσης να εμφανιστεί σε ασθενείς με νόσο Πάρκινσον και σε ορισμένες περιπτώσεις άνοιας.
Οι παραλλαγές c.1342G>C και c.1504C>T είναι επίσης κοινές στο νόσο Gaucher και σε ασθενείς με εβραϊκή καταγωγή Ασκενάζι.
Σημειωτέον ότι η διείσδυση των μεταλλάξεων είναι μεταβλητή, καθώς υπάρχουν περιπτώσεις ατόμων που παρουσιάζουν τη μετάλλαξη σε ομοζυγωτία και παραμένουν ασυμπτωματικά και άλλα που εμφανίζουν τη νόσο σε μεγάλη ηλικία. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν άτομα που μπορούν να φέρουν δύο διαφορετικές παθογόνες παραλλαγές στο γονίδιο GBA (σύνθετη ετεροζυγωτία) και να εμφανίζουν τη νόσο.
Ο γενετικός έλεγχος της νόσου Gaucher αναλύει τις 11 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου GBA1.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
