Η γκρελίνη είναι μια πεπτιδική ορμόνη γνωστή για το ρόλο της στη διέγερση της όρεξης και στη σίτιση (ορμόνη της πείνας), στην ενεργειακή ομοιόσταση και στον μεταβολισμό των υδατανθράκων.
Η γκρελίνη παράγεται κυρίως από τα κύτταρα PD/D1 του στομάχου, αλλά υπάρχει επίσης και σε άλλους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του λεπτού εντέρου, του υποθαλάμου, του παγκρέατος, της υπόφυσης και των επινεφριδίων.
Λειτουργίες της γκρελίνης
Η γκρελίνη συμμετέχει σε έναν μεγάλο αριθμό σωματικών λειτουργιών, συμπεριλαμβανομένης της ρύθμισης της όρεξης και της αποθήκευσης λίπους, της αναστολής της έκκρισης ινσουλίνης, της διέγερσης της απελευθέρωσης της αυξητικής ορμόνης, της ανταμοιβής, της αυξημένης έκκρισης γαστρικού οξέος, της εντερικής κινητικότητας και άλλων.
Τα σημαντικά αποτελέσματα της γκρελίνης στην διέγερση της όρεξης, στην αυξημένη πρόσληψη τροφής και στην αυξημένη αποθήκευση λίπους την έχουν ονομάσει «ορμόνη της πείνας». Η γκρελίνη δρα στον υποθάλαμο, μια περιοχή του εγκεφάλου που περιέχει το κέντρο κορεσμού που είναι υπεύθυνο για τη ρύθμιση της όρεξης. Η γκρελίνη πιστεύεται ότι αποτελεί μέρος ενός νευρωνικού δικτύου που συμμετέχει στη ρύθμιση της πρόσληψης τροφής, διαμορφώνοντας την ορεκτική απόκριση στα σημάδια τροφής καθώς και αυξάνοντας την απόκριση του εγκεφάλου σε περιοχές που είναι υπεύθυνες για την οπτική επεξεργασία, την προσοχή και τη μνήμη που σχετίζονται με τις εικόνες του φαγητού. Η γκρελίνη έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την πρόσληψη τροφής έως και 30% όταν χορηγείται σε ανθρώπους. Η γκρελίνη έχει επίσης συμμετοχή στη ρύθμιση του μεταβολισμού των λιπιδίων, προάγοντας την αποθήκευση λίπους με την ενεργοποίηση των ορεξιγονικών νευρώνων του υποθαλάμου και τη διέγερση της έκφρασης πρωτεϊνών που σχετίζεται με την αποθήκευση λίπους στα λιποκύτταρα, εκτός από την άσκηση άμεσων περιφερειακών επιδράσεων στον μεταβολισμό των λιπιδίων, συμπεριλαμβανομένης της διέγερσης της λιπογένεσης του ήπατος, της ρύθμισης της γευστικής ευαισθησίας και της αύξησης της μάζας του λευκού λιπώδους ιστού.
Η γκρελίνη είναι επίσης γνωστό ότι αναστέλλει την έκκριση ινσουλίνης τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ζώα, αυξάνοντας έτσι τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Σε κλινικές μελέτες, η χορήγηση γκρελίνης σε ανθρώπους είχε ως αποτέλεσμα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης με μικρή αλλαγή στα επίπεδα ινσουλίνης.
Μια άλλη λειτουργία της γκρελίνης είναι η διέγερση της απελευθέρωσης της αυξητικής ορμόνης (GH) από την υπόφυση. Η εξωγενής γκρελίνη έχει βρεθεί ότι διεγείρει την απελευθέρωση αυξητικής ορμόνης από την υπόφυση μέσω ενός μηχανισμού που περιλαμβάνει την ενδογενή ορμόνη απελευθέρωσης της GH. Συγκεκριμένα, η αυξητική ορμόνη διασπά το λίπος (λιπόλυση) και αναπτύσσει τους μυς ενώ η γκρελίνη προάγει τη λιπογένεση.
Η γκρελίνη είναι επίσης γνωστό ότι δρα σε περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται την ανταμοιβή, όπως η αμυγδαλή. Η σύνδεσή της σε υποδοχείς ενεργοποιεί τη σύνδεση της ανταμοιβής, συμβάλλοντας δυνητικά στον εθισμό στα τρόφιμα και το αλκοόλ.
Επιπλέον, η γκρελίνη έχει βρεθεί ότι διεγείρει την γαστρική κινητικότητα καθώς και την έκκριση γαστρικού οξέος μέσω ενός μηχανισμού που περιλαμβάνει το πνευμονογαστρικό νεύρο. Μελέτες αποδεικνύουν ότι η γκρελίνη δρα στην έκκριση οξέος με ικανότητα που συναγωνίζεται εκείνη της ισταμίνης και της γαστρίνης και ότι και οι δύο συμμετέχουν συνεργικά στη διαδικασία. Όπως και η μοτιλίνη, προάγει επίσης την εντερική κινητικότητα.
Η γκρελίνη θεωρείται επίσης ότι συμμετέχει στη ρύθμιση του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης. Μελέτες έχουν δείξει ότι η μικρότερη διάρκεια ύπνου σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα γκρελίνης και μειωμένη λεπτίνη.
Μηχανισμός δράσης της γκρελίνης
Τα επίπεδα γκρελίνης στο σώμα ρυθμίζονται κυρίως από την πρόσληψη τροφής. Η έκκρισή της ενεργοποιείται όταν το στομάχι είναι άδειο (κατά τη διάρκεια της νηστείας) και αναστέλλεται όταν διαστέλλεται (μετά το γεύμα). Διαφορετικοί τύποι θρεπτικών συστατικών έχουν ποικίλες επιδράσεις στην απελευθέρωση γκρελίνης. Οι υδατάνθρακες και οι πρωτεΐνες μειώνουν την απελευθέρωση γκρελίνης περισσότερο από τα λίπη. Η μειωμένη απελευθέρωση γκρελίνης σχετίζεται επίσης με τη σωματοστατίνη και πολλές άλλες ορμόνες που απελευθερώνονται από το πεπτικό σύστημα.
Κλινική σημασία της γκρελίνης
Δεδομένων των λειτουργιών της στη ρύθμιση της όρεξης, ο ρόλος της γκρελίνης στην παχυσαρκία παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Πολλαπλές μελέτες έχουν δείξει ότι, σε παχύσαρκα άτομα, υπάρχει ανεπαρκής μεταγευματική καταστολή της γκρελίνης, που οδηγεί σε συνεχές αίσθημα πείνας και δυσκολία στην απώλεια βάρους. Αυτός ο παράγοντας είναι ιδιαίτερα σημαντικός όσον αφορά τη δίαιτα, η οποία προκαλεί αύξηση των επιπέδων γκρελίνης και μπορεί να εξηγήσει τις δυσκολίες στη διατήρηση της απώλειας βάρους μέσω της δίαιτας. Άλλες μελέτες έχουν δείξει σημαντικές μειώσεις στα επίπεδα γκρελίνης του ορού μετά από βαριατρική χειρουργική επέμβαση, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει τα σημαντικά αποτελέσματα απώλειας βάρους. Η γκρελίνη θεωρείται επίσης ότι εμπλέκεται στο σύνδρομο Prader-Willi, μια γενετική νόσο που χαρακτηρίζεται από σοβαρή παχυσαρκία, υπερφαγία, γνωστική εξασθένηση και υποθυρεοειδισμό. Τα επίπεδα γκρελίνης είναι αυξημένα στο σύνδρομο Prader-Willi. Υψηλά επίπεδα γκρελίνης εμφανίζονται επίσης σε ασθενείς με καχεξία και νευρική ανορεξία, και αυτός πιστεύεται ότι είναι ο μηχανισμός του σώματος ως αντίδραση στην απώλεια βάρους, αυξάνοντας την πρόσληψη τροφής και την αποθήκευση λίπους. Στη νευρική ανορεξία, ενώ τα επίπεδα γκρελίνης αυξάνονται, η όρεξη του ασθενούς δεν αυξάνεται, επομένως μια εύλογη εξήγηση για τα αυξημένα επίπεδα γκρελίνης είναι πιθανόν η αντίσταση στη γκρελίνη. Τα επίπεδα της γκρελίνης συσχετίζονται αντιστρόφως με τον ΔΜΣ (BMI).
