Η αυτοσωμική υπολειπόμενη πολυκυστική νεφρική νόσος (ARPKD) είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη κύστεων στα νεφρά και σε ορισμένες περιπτώσεις, σε άλλα όργανα. Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο PKHD1, οδηγώντας σε ανεπάρκεια της πρωτεΐνης ινοκυστίνης. Η κατάσταση κληρονομείται με αυτοσωματικό υπολειπόμενο τρόπο, πράγμα που σημαίνει ότι ένα άτομο πρέπει να κληρονομήσει δύο αντίγραφα του μεταλλαγμένου γονιδίου (ένα από κάθε γονέα) για να εκδηλώσει την ασθένεια. Η αυτοσωμική υπολειπόμενη πολυκυστική νόσος των νεφρών είναι μια σπάνια παθολογική κατάσταση με συχνότητα εμφάνισης 1 κρούσμα ανά 20.000 γεννήσεις ζώντων νεογνών και έχει ιδιαίτερη σημασία στην παιδιατρική νεφρολογία.
Ο γενετικός έλεγχος της αυτοσωμικής υπολειπόμενης πολυκυστικής νεφρικής νόσου συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Βασικά χαρακτηριστικά της αυτοσωμικής υπολειπόμενης πολυκυστικής νόσου των νεφρών περιλαμβάνουν:
- Νεφρικές κύστες Η αυτοσωμική υπολειπόμενη πολυκυστικής νόσος των νεφρών συνδέεται κυρίως με το σχηματισμό κύστεων γεμάτων με υγρό στους νεφρούς. Αυτές οι κύστεις μπορούν να επηρεάσουν την κανονική λειτουργία των νεφρών και να οδηγήσουν σε προοδευτική νεφρική δυσλειτουργία.
- Ηπατική συμμετοχή: Εκτός από τη νεφρική συμμετοχή, η ARPKD μπορεί επίσης να επηρεάσει το ήπαρ. Οι επιπλοκές που σχετίζονται με το ήπαρ μπορεί να περιλαμβάνουν τη διόγκωση του ήπατος (ηπατομεγαλία) και την παρουσία κύστεων στο ήπαρ (ηπατική ίνωση).
- Συγγενής ηπατική ίνωση: Η συγγενής ηπατική ίνωση είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της αυτοσωμικής υπολειπόμενης πολυκυστικής νόσου των νεφρών. Περιλαμβάνει την ανώμαλη ανάπτυξη των χοληφόρων οδών στο ήπαρ, συμβάλλοντας στις επιπλοκές που σχετίζονται με το ήπαρ.
- Αναπνευστικές και καρδιαγγειακές επιπλοκές: Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστούν αναπνευστικές και καρδιαγγειακές επιπλοκές λόγω της συμπίεσης παρακείμενων οργάνων από τα διογκωμένα νεφρά.
- Μεταβλητή παρουσίαση: Η σοβαρότητα και η συμπτωματολογία της αυτοσωμικής υπολειπόμενης πολυκυστικής νόσου των νεφρών μπορεί να ποικίλει ευρέως μεταξύ των προσβεβλημένων ατόμων. Μερικοί μπορεί να έχουν μια ηπιότερη μορφή της νόσου, ενώ άλλοι μπορεί να εμφανίσουν πιο σοβαρές επιπλοκές.
- Προγεννητική διάγνωση και εμφάνιση στα νεογνά: Η αυτοσωμική υπολειπόμενη πολυκυστική νόσος των νεφρών μπορεί να διαγνωστεί προγεννητικά μέσω απεικονιστικών μελετών, καθώς τα διογκωμένα νεφρά και οι κύστεις μπορούν να ανιχνευθούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σε σοβαρές περιπτώσεις, τα συμπτώματα μπορεί να είναι εμφανή στη νεογνική περίοδο.
Η διαχείριση επικεντρώνεται στην υποστηρικτική φροντίδα, την αντιμετώπιση των επιπλοκών και τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας των νεφρών και του ήπατος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η θεραπευτική υποκατάσταση της νεφρικής λειτουργίας, όπως η αιμοκάθαρση ή η μεταμόσχευση νεφρού, μπορεί να είναι απαραίτητη. Λόγω της πολυπλοκότητας της νόσου ARPKD και των πιθανών επιπτώσεών της σε πολλά συστήματα και όργανα, είναι συχνά απαραίτητη μια διεπιστημονική προσέγγιση που περιλαμβάνει νεφρολόγους, ηπατολόγους, γενετιστές και άλλους ειδικούς, για την παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας. Η γενετική συμβουλευτική είναι ζωτικής σημασίας για τις οικογένειες που επηρεάζονται από την αυτοσωμική υπολειπόμενη πολυκυστική νόσος των νεφρών προκειμένου να κατανοήσουν το πρότυπο κληρονομικότητας και να αξιολογήσουν τον κίνδυνο για τις μελλοντικές γενιές.
Η διάγνωση περιλαμβάνει τον γενετικό έλεγχο για τον εντοπισμό μεταλλάξεων στο γονίδιο PKHD1. Ο προγεννητικός έλεγχος μπορεί επίσης να πραγματοποιηθεί σε οικογένειες με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.
Οι μεταλλάξεις στο γονίδιο PKHD1 έχουν αναγνωριστεί ως η κύρια μοριακή αιτία της αυτοσωμικής υπολειπόμενης πολυκυστικής νόσου των νεφρών. Το γονίδιο PKHD1 είναι ένα μεγάλο γονίδιο, αποτελούμενο από 86 εξώνια, το οποίο κωδικοποιεί την ινοκυστίνη, μια πρωτεΐνη που υπάρχει στις πρωτογενείς βλεφαρίδες των νεφρικών σωληναρίων και που πιστεύεται ότι συμμετέχει στη διατήρηση του μεγέθους και της δομής των σωληναρίων. Η ινοκυστίνη βρίσκεται επίσης σε μικρότερη ποσότητα στο ήπαρ και το πάγκρεας. Μέχρι σήμερα, έχουν εντοπιστεί πάνω από 500 παθογόνες παραλλαγές στο γονίδιο PKHD1.
Η αυτοσωμική υπολειπόμενη πολυκυστική νόσος των νεφρών προκαλείται επίσης από μεταλλάξεις στο γονίδιο DZIP1L σε μικρότερο βαθμό. Έχουν περιγραφεί μόνο 7 παθογόνες παραλλαγές. Αυτό το γονίδιο κωδικοποιεί επίσης μια πρωτεΐνη που βρίσκεται στις πρωτογενείς βλεφαρίδες των νεφρικών σωληναρίων και έχει παρατηρηθεί μόνο σε ορισμένους ασθενείς με ARPKD που παρουσιάζουν μέτρια συμπτωματολογία.
Η μετάλλαξη c.107C>T είναι μία από τις πιο συχνές μεταλλάξεις που βρέθηκαν σε ασθενείς με ARPKD σε διάφορους πληθυσμούς και αντιπροσωπεύει το 10-20% των αλληλόμορφων που ανιχνεύθηκαν. Δημιουργεί μια αλλαγή στα αμινοξέα που επηρεάζει τη δομή και τη λειτουργία της ινοκυστίνης.
Υπάρχουν ορισμένες παθογόνες παραλλαγές που είναι συχνότερες σε ορισμένους πληθυσμούς, όπως οι c.1486C>T και c.10412T>G, οι οποίες βρίσκονται στο 60% των περιπτώσεων ARPKD στη Φινλανδία.
Η ARPKD μπορεί επίσης να εμφανισθεί όταν ένα άτομο έχει δύο διαφορετικές μεταλλάξεις στο γονίδιο PKHD1, μια κατάσταση γνωστή ως σύνθετη ετεροζυγωτία. Ένα παράδειγμα είναι η περίπτωση της παραλλαγής c.664A>G που έχει βρεθεί σε αρκετούς ασθενείς σε συνδυασμό με μια άλλη μετάλλαξη. Η c.664A>G έχει εντοπιστεί σε άτομα από διαφορετικές χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανία, η Ισπανία, το Ισραήλ, η Νότια Αφρική, η Ιταλία, η Αυστρία και η Βραζιλία.
Ο Γενετικός Έλεγχος για την Αυτοσωμική Υπολειπόμενη Πολυκυστική Νόσος των Νεφρών αναλύει τις 34 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου PKHD1.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις του γονιδίου που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στο προς έλεγχο γονίδιο και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
