Η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης (PKD) είναι μια σπάνια γενετική διαταραχή που επηρεάζει τα ερυθρά αιμοσφαίρια, οδηγώντας σε αιμολυτική αναιμία. Η πυροσταφυλική κινάση είναι ένα ένζυμο που συμμετέχει στη γλυκόλυση, μια κρίσιμη οδός για την παραγωγή ενέργειας μέσα στα κύτταρα. Η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης παραβλάπτει την ικανότητα των ερυθρών αιμοσφαιρίων να παράγουν επαρκή ενέργεια, με αποτέλεσμα την πρόωρη καταστροφή τους (αιμόλυση). Ο επιπολασμός της ανεπάρκειας της πυροσταφυλικής κινάσης εκτιμάται ότι είναι μεταξύ 1:20.000 και 1:300.000 στην Καυκάσια φυλή και αυξάνεται στις ενδημικές περιοχές της ελονοσίας, όπου μπορεί να έχει πλεονέκτημα επειδή παρέχει κάποια προστασία έναντι της ελονοσίας.
Ο γενετικός έλεγχος της ανεπάρκειας της πυροσταφυλικής κινάσης (PKD) συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Τα βασικά χαρακτηριστικά της ανεπάρκειας πυροσταφυλικής κινάσης είναι:
- Αιμολυτική αναιμία: Το κύριο χαρακτηριστικό της ανεπάρκειας πυροσταφυλικής κινάσης είναι η αιμολυτική αναιμία, η οποία εμφανίζεται όταν τα ερυθρά αιμοσφαίρια καταστρέφονται πιο γρήγορα από ότι μπορεί να τα αντικαταστήσει ο οργανισμός. Αυτό οδηγεί σε έλλειψη ερυθρών αιμοσφαιρίων, προκαλώντας συμπτώματα όπως κόπωση, αδυναμία, ωχρότητα και ίκτερο (κιτρίνισμα του δέρματος και των ματιών).
- Γενετική βάση: Η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης κληρονομείται με αυτοσωμικό υπολειπόμενο τρόπο, που σημαίνει ότι τα άτομα που έχουν τη νόσο κληρονομούν μεταλλαγμένα αντίγραφα του γονιδίου PKLR και από τους δύο γονείς. Το γονίδιο PKLR παρέχει τις οδηγίες για την παραγωγή πυροσταφυλικής κινάσης.
- Μεταβλητότητα στη σοβαρότητα: Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλλει ευρέως μεταξύ των ατόμων με ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης. Μερικοί μπορεί να έχουν ήπια αναιμία και να παρουσιάζουν λίγα ή καθόλου συμπτώματα, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν πιο σοβαρές μορφές της πάθησης με σημαντικές προκλήσεις για την υγεία.
- Συμπτώματα: Εκτός από τα συμπτώματα που σχετίζονται με την αναιμία, τα άτομα με ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης μπορεί να εμφανίσουν σπληνομεγαλία (μεγέθυνση του σπλήνας) καθώς ο σπλήνας λειτουργεί για την αφαίρεση και τη καταστροφή των μη φυσιολογικών ερυθρών αιμοσφαιρίων.
- Διάγνωση: Η διάγνωση περιλαμβάνει εξετάσεις αίματος, συμπεριλαμβανομένης της γενικής εξέτασης αίματος (CBC) για την αξιολόγηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων και των επιπέδων αιμοσφαιρίνης και της χολερυθρίνης. Μπορούν να πραγματοποιηθούν επιπρόσθετες ενζυμικές και γενετικές εξετάσεις, για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση της ανεπάρκειας της πυροσταφυλικής κινάσης.
- Θεραπεία: Η θεραπεία της ανεπάρκειας της πυροσταφυλικής κινάσης είναι συχνά υποστηρικτική και μπορεί να περιλαμβάνει μεταγγίσεις αίματος για τη διαχείριση της σοβαρής αναιμίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σπληνεκτομή (χειρουργική αφαίρεση της σπλήνας) μπορεί να μειώσει τον ρυθμό καταστροφής των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Συχνά συνιστάται η λήψη συμπληρωμάτων φυλλικού οξέος για την υποστήριξη της παραγωγής νέων ερυθρών αιμοσφαιρίων.
- Γενετική συμβουλευτική: Επειδή η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης είναι κληρονομική, η γενετική συμβουλευτική είναι σημαντική για τα άτομα που επηρεάζονται και τις οικογένειές τους. Μπορεί να βοηθήσει στην αξιολόγηση του κινδύνου υποτροπής σε μελλοντικές εγκυμοσύνες και να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις διαθέσιμες επιλογές εξετάσεων.
Αν και δεν υπάρχει θεραπεία για την ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης, η συνεχής ιατρική διαχείριση και η υποστηρικτική φροντίδα μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των προσβεβλημένων ατόμων. Η έγκαιρη διάγνωση και οι κατάλληλες ιατρικές παρεμβάσεις είναι ζωτικής σημασίας για τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων.
Περισσότερες Πληροφορίες
Η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο που ελέγχει την έκφραση της πυροσταφυλικής κινάσης, γνωστό ως PKLR το οποίο βρίσκεται στο χρωμόσωμα 1q21. Η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης ακολουθεί ένα αυτοσωματικό υπολειπόμενο πρότυπο κληρονομικότητας. Άτομα με δύο αντίγραφα της ίδιας μετάλλαξης PKLR ή που φέρουν δύο ή περισσότερα διαφορετικά παθογόνα αλληλόμορφα PKLR (σύνθετοι ετεροζυγώτες) μπορεί να εμφανίσουν ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης.
Τα ώριμα ερυθρά αιμοσφαίρια εξαρτώνται από την παραγωγή ATP από τη γλυκόλυση. Ομόζυγες ή σύνθετες ετερόζυγες μεταλλάξεις απώλειας λειτουργίας στο γονίδιο PKLR οδηγούν σε διαταραχή στην παραγωγή ATP των ερυθροκυττάρων.
Τα μόρια που συμμετέχουν στη σύνθεση του ATP των ερυθροκυττάρων είναι οι ΑΤΡάσες, που βρίσκονται στη μεμβράνη και ρυθμίζουν την ανταλλαγή νατρίου με κάλιο, το οποίο είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της ακεραιότητας και της λειτουργίας της μεμβράνης. Η ανεπάρκεια ATP φαίνεται να μειώνει την ικανότητα συντήρησης της μεμβράνης των ερυθροκυττάρων και να μειώνει την ικανότητα παραμόρφωση τους, με αποτέλεσμα τη μείωση της διάρκειας ζωής και την καταστροφή των ερυθροκυττάρων στον σπλήνα.
Η ανεπάρκεια πυροσταφυλικής κινάσης που καταλήγει σε αιμολυτική αναιμία λόγω ανεπάρκειας πυροσταφυλικού και ATP στα ερυθροκύτταρα, προκαλεί ταυτόχρονα αύξηση του 2,3-διφωσφογλυκερικού (2,3-DPG) στα ερυθροκύτταρα. Το 2,3-DPG παράγεται στη γλυκολυτική οδό και ρυθμίζει την ποσότητα οξυγόνου που λαμβάνει το σώμα, διευκολύνοντας την απελευθέρωση οξυγόνου από την αιμοσφαιρίνη στους ιστούς.
Οι πιο κοινές παραλλαγές PKLR είναι οι:
Η παραλλαγή c.1529G>A (p.Arg510Gln, R510Q) θεωρείται η πιο κοινή παραλλαγή στη βόρεια Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχει βρεθεί σε ομόζυγη και σε σύνθετη ετερόζυγη κατάσταση. Η υποκατάσταση Arg510Gln οδηγεί σε αστάθεια του ενζύμου PK και αυξάνει την ευαισθησία στην αναστολή του ATP.
Η c.1456C>T (p.Arg486Trp, R486W) είναι επίσης συχνό στους Καυκάσιους της Νότιας Ευρώπης. Η παραλλαγή R486W δεν επηρεάζει τη σταθερότητα της πρωτεΐνης, αλλά επηρεάζει τη λειτουργία των πρωτεϊνών.
Η παραλλαγή c.1436G>A (p.Arg479His, R479H) είναι κοινή στις κοινότητες Amish, αλλά μπορεί επίσης να βρεθεί σε άλλους πληθυσμούς. Έχει παρατηρηθεί ότι η c.1436G>A είναι μία από τις πιο συχνές παραλλαγές σε Ινδούς ασθενείς, όπου έχει βρεθεί τόσο στην ομόζυγη όσο και σε σύνθετη ετερόζυγη κατάσταση.
Η c.721G>T (p.Glu241Ter, E241*) είναι μια παραλλαγή που εισάγει ένα πρόωρο κωδικόνιο λήξης. Η παραλλαγή εντοπίζεται συχνά σε ασθενείς από την Ισπανία συνήθως σε συνδυασμό με άλλη παραλλαγή γονιδίου PKLR.
Συνοπτικά, o γενετικός έλεγχος της ανεπάρκειας πυροσταφυλικής κινάσης αναλύει τις 4 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου PKLR.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
