Η ανεπάρκεια της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης (G6PD) είναι μια γενετική διαταραχή που επηρεάζει τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Είναι η πιο κοινή ενζυμική ανεπάρκεια παγκοσμίως. Το G6PD είναι ένα ένζυμο που συμμετέχει στη φυσιολογική λειτουργία των ερυθρών αιμοσφαιρίων και η έλλειψή του μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση που ονομάζεται αιμόλυση, όπου τα ερυθρά αιμοσφαίρια καταστρέφονται πιο εύκολα από ότι συνήθως.
Ο γενετικός έλεγχος της ανεπάρκειας της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης (G6PD) συμπεριλαμβάνεται στον Γενετικό Έλεγχο των Μονογονιδιακών Νοσημάτων της Διαγνωστικής Αθηνών μαζί με άλλα περίπου 100 κληρονομικά νοσήματα, μεταξύ των οποίων η κυστική ίνωση (71 μεταλλάξεις) και ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού (γονίδια BRCA1 415 μεταλλάξεις & BRCA2 419 μεταλλάξεις).
Τα βασικά χαρακτηριστικά της ανεπάρκειας της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης περιλαμβάνουν:
- Ανεπάρκεια ενζύμου: Η ανεπάρκεια G6PD προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο G6PD, που οδηγεί σε μειωμένη ή απουσία δραστηριότητας του ενζύμου G6PD.
- Φυλοσύνδετη κληρονομικότητα: Το γονίδιο G6PD βρίσκεται στο χρωμόσωμα Χ. Δεδομένου ότι ακολουθεί έναν τρόπο κληρονομικότητας που συνδέεται με το χρωμόσωμα Χ, η διαταραχή επηρεάζει κυρίως τους άνδρες. Οι γυναίκες μπορεί επίσης να επηρεαστούν εάν κληρονομήσουν το μεταλλαγμένο γονίδιο και από τους δύο γονείς ή εάν το κληρονομήσουν από έναν γονέα και έχουν αδρανοποίηση του Χ.
- Αιμόλυση: Η ανεπάρκεια του G6PD μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη ευαισθησία των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο οξειδωτικό στρες, οδηγώντας σε αιμόλυση. Η αιμόλυση μπορεί να προκληθεί από ορισμένα φάρμακα, λοιμώξεις ή έκθεση σε ορισμένα τρόφιμα και χημικές ουσίες.
- Επεισοδιακά συμπτώματα: Τα άτομα με ανεπάρκεια G6PD μπορεί να μην εμφανίζουν συμπτώματα υπό φυσιολογικές συνθήκες. Ωστόσο, όταν εκτίθενται σε συγκεκριμένους παράγοντες, μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα όπως ίκτερο (κιτρίνισμα του δέρματος και των ματιών), σκούρα ούρα, κόπωση και κοιλιακό άλγος.
- Προστατευτική κατά της ελονοσίας: Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα με ανεπάρκεια G6PD μπορεί να έχουν κάποια προστασία έναντι της ελονοσίας, καθώς το παράσιτο που προκαλεί την ελονοσία είναι ευαίσθητο στο οξειδωτικό στρες που προκαλείται από την ανεπάρκεια G6PD.
- Ποικιλία στη σοβαρότητα: Η σοβαρότητα της ανεπάρκειας G6PD μπορεί να ποικίλλει μεταξύ των προσβεβλημένων ατόμων, από ήπια έως σοβαρή.
Η διάγνωση της ανεπάρκειας G6PD τυπικά επιβεβαιώνεται μέσω εξετάσεων αίματος που μετρούν τη δραστηριότητα του ενζύμου. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ανεπάρκεια G6PD δεν είναι πάντα συμπτωματική και τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν μόνο όταν προκαλούνται από συγκεκριμένους παράγοντες.
Η διαχείριση της ανεπάρκειας G6PD περιλαμβάνει την αποφυγή γνωστών παραγόντων, όπως ορισμένα φάρμακα (π.χ. ορισμένα ανθελονοσιακά φάρμακα, φάρμακα που περιέχουν θείο στο μόριο τους και ορισμένα αντιβιοτικά), τρόφιμα (π.χ. κουκιά) και έκθεση σε ορισμένες χημικές ουσίες. Σε περιπτώσεις σοβαρής αιμόλυσης ή επιπλοκών, μπορεί να χρειαστεί ιατρική παρέμβαση.
Η γενετική συμβουλευτική είναι σημαντική για οικογένειες με ιστορικό ανεπάρκειας G6PD, καθώς βοηθά στην αξιολόγηση του κινδύνου μεταβίβασης της πάθησης στις μελλοντικές γενιές και παρέχει καθοδήγηση για τη διαχείριση της διαταραχής.
Τα άτομα με ανεπάρκεια G6PD μπορούν να ζήσουν φυσιολογική και υγιή ζωή γνωρίζοντας τους πιθανούς παράγοντες ενεργοποίησης και λαμβάνοντας προφυλάξεις για την αποφυγή τους.
Περισσότερες Πληροφορίες
Το γονίδιο G6PD βρίσκεται στο χρωμόσωμα Χ που σημαίνει ότι τα άρρενα άτομα με ένα αντίγραφο μιας παθογόνου παραλλαγής σε αυτό το γονίδιο εμφανίζουν την ανεπάρκεια. Οι γυναίκες με ένα μόνο αντίγραφο μιας παθογόνου παραλλαγής τείνουν να είναι μόνο φορείς της νόσου και δεν θα την εκδηλώσουν, αλλά η αδρανοποίηση ενός από τα δύο χρωμοσώματα Χ μπορεί να συμβεί με τέτοιο τρόπο ώστε να παράγουν φυσιολογικά ερυθρά αιμοσφαίρια και ερυθρά αιμοσφαίρια με έλλειψη G6PD. Οι γυναίκες φορείς θα μπορούσαν επίσης να έχουν περισσότερο ή λιγότερο σοβαρή αιμολυτική αναιμία ανάλογα με το αν έχουν περισσότερα ή λιγότερα ερυθρά αιμοσφαίρια με έλλειψη G6PD.
Περισσότερες από 200 παθογόνες παραλλαγές έχουν περιγραφεί στο γονίδιο G6PD, όλες εκ των οποίων προκαλούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό μείωση της ενζυμικής δραστηριότητας, αλλά κάποια δραστηριότητα παραμένει πάντα. Παραλλαγές που καταστέλλουν εντελώς τη δραστηριότητα του ενζύμου θα ήταν θανατηφόρες.
Η παραλλαγή c.292G>A (p.Val98Met) είναι κοινή στους αφρικανικούς πληθυσμούς και πιστεύεται ότι είναι αποτέλεσμα της μερικής προστασίας που παρέχει από την ελονοσία. Η παρουσία αυτής της παραλλαγής έχει αποδειχθεί ότι έχει μόνο ήπια επίδραση στη δραστηριότητα του ενζύμου, αλλά έχει ανιχνευθεί σε συνδυασμό με μια άλλη κοινή παραλλαγή (σύνθετη ετεροζυγωτία) του G6PD που προκαλεί δραστική μείωση στη σταθερότητα και την ενζυματική δραστηριότητα της πρωτεΐνης G6PD.
Η παραλλαγή c.653C>T (p.Ser218Phe) στο γονίδιο G6PD, επίσης γνωστή ως "μεσογειακή παραλλαγή", είναι η πιο κοινή αιτία ανεπάρκειας G6PD στην περιοχή της Μεσογείου, τη Μέση Ανατολή και την Ινδία και ανιχνεύεται σε 60-96% των ατόμων που ανιχνεύονται με βιοχημική διάγνωση. Αυτή η παραλλαγή δημιουργεί μια μη συντηρητική υποκατάσταση αμινοξέων, η οποία επηρεάζει τη δομή της δευτερογενούς πρωτεΐνης. Λειτουργικές μελέτες καταδεικνύουν μειωμένη ενζυμική δραστηριότητα στα κυκλοφορούντα ερυθροκύτταρα των ατόμων με αυτήν την παραλλαγή, αυξημένη συγγένεια για την 6-φωσφορική γλυκόζη και μειωμένη θερμοσταθερότητα in vitro.
Μια άλλη τυπική παραλλαγή της περιοχής της Μεσογείου είναι η c.934G>C (p.Asp312His) η οποία προκαλεί μείωση της δραστηριότητας του G6PD έως και 85%.
Ελεγχονται επίσης ορισμένες παθογόνες παραλλαγές που κυριαρχούν περισσότερο στην Ασία, π.χ. η c.1466G>T (p.Arg489Leu), η c.1478G>A (p.Arg493His) και η c.961G>A (p.Val321Met).
Ο γενετικός έλεγχος της ανεπάρκειας της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης αναλύει τις 18 πιο συχνές παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου G6PD.
Με την συγκεκριμένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην γενετική ανάλυση, αναλύονται μόνον οι συγκεκριμένες μεταλλάξεις των γονιδίων που αναφέρονται και που βιβλιογραφικά είναι οι σημαντικότερες και οι πιο συχνές. Όμως θα πρέπει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες γονιδιακές ή χρωμοσωμικές μεταλλάξεις στα προς έλεγχο γονίδια και που δεν είναι δυνατόν να εντοπισθούν με την συγκεκριμένη μέθοδο. Για αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές τεχνικές ανάλυσης όπως π.χ. η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (NGS).
